Zmiana płci, transseksualizm są to słowa budzące w naszym kraju często niechęć i rezerwę. Dla prawnika są to nieczęste sprawy, gdyż ludzie z takimi problemami rzadko zwracają się o pomoc. Ja we własnej praktyce miałam raz taki przypadek . Nigdy nie zapomnę po zakończeniu sprawy radości mojego klienta – a właściwie klientki- nota bene pięknej kobiety. Problematyka zmiany płci oraz statusu osób transseksualnych w prawie polskim jest wątpliwa i kontrowersyjna. Skupiając się na aspekcie biologicznym, często nie zdajemy obie sprawy, jak problematyczna jest kwestia zmiany płci od strony prawnej. W polskim systemie prawnym nie istnieje uregulowanie ustawowe dotyczące zmiany płci, oraz statusu osób transseksualnych. Zmiana płci- jej aspekt prawny przysparza osobom transseksualnym wielu problemów i wymaga podjęcia wielu trudnych do zrozumienia kroków prawnych.
Na gruncie prawa polskiego tożsamość człowieka, a co za tym idzie tożsamość płciowa podlega ochronie prawnej na mocy art. 23 Kodeksu cywilnego, jako dobro osobiste, a pozbawienie prawa do ustalenia płci odpowiadającej tożsamości mogłoby zostać uznane jako naruszenie wspomnianej regulacji. Aby efektywnie umożliwić osobie transseksualnej funkcjonowanie w społeczeństwie niezbędne jest dokonanie zmian w akcie stanu cywilnego. Podstawą tzw. płci metrykalnej jest zaświadczenie lekarza określające płeć noworodka po jego urodzeniu. Określenie płci, decyduje o usytuowaniu człowieka w społeczeństwie i indywidualizuje go jako podmiot prawa cywilnego.Zmiana płci określonej po urodzeniu na podstawie zaświadczenia lekarskiego może nastąpić jedynie w orzeczeniu właściwego sądu. Po wydaniu takiego orzeczenia osoba zmieniająca płeć będzie uznawana za przedstawiciela płci przeciwnej włączając w to wszystkie prawne konsekwencje. Późniejsza zmiana w akcie stanu cywilnego ma charakter deklaratoryjny tzn. że potwierdza jedynie istnienie jakiegoś faktu prawnego.
Aspekt procesowy zmiany płci jest rozwiązywany w prawie polskim przez praktykę i orzecznictwo. Aktualnie funkcjonuje koncepcja zgodnie, z którą osoba transseksualna jest uprawniona do domagania się ustalenia przynależności do oznaczonej płci w drodze powództwa z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Powództwo wytaczane jest przeciwko rodzicom osoby transseksualnej, jeśli rodzice nie żyją – wówczas osoba pozwaną będzie kurator ustanowiony przez sąd. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, jeśli osoba transseksualna pozostaje w związku małżeńskim i ma dzieci, pozwanymi w procesie o ustalenie powinni być również – obok rodziców – dzieci oraz małżonek.
Trudność i zawiłość procesu zmiany płci może przestraszyć i zniechęcić osoby transseksualne do ochrony swoich praw. Odpowiednia wiedza i umiejętność poruszania się we wspomnianych konstrukcjach mogą sprawić że cały proces okaże się do przejścia, w tym celu warto skorzystać z fachowej pomocy. profesjonalisty.
Adwokat Ewa Mikulska